Nadużywanie leków wydawanych na receptę staje się poważnym problemem zdrowotnym. Dzieje się tak, gdy lek jest przyjmowany w celach innych niż te, dla których został przepisany, lub w większej ilości i/lub częstotliwości. Uzależniony pacjent może wyolbrzymiać swoje objawy, a nawet je wymyślać, aby uzyskać pożądaną receptę, choć wiele osób nabywa je również na czarnym rynku.
Najczęściej nadużywanymi lekami na receptę są opioidowe leki przeciwbólowe, uspokajające, anksjolityczne i stymulujące. Wśród nich wyróżnia się nadużywanie benzodiazepin.
Według amerykańskiego National Institute on Drug Abuse (NIDA) szacuje się, że 52 miliony osób przynajmniej raz w życiu używało leków na receptę z powodów pozamedycznych, a 14% z nich może spełniać kryteria nadużywania lub uzależnienia.
Opioidy
Opioidy to leki o dużym działaniu przeciwbólowym. Mimo że są używane zamiennie, terminy opioid i opiat mają różne znaczenia. Pierwszy z nich jest używany do określania endogennych lub egzogennych substancji o działaniu podobnym do morfiny, drugi zaś odnosi się do pochodzenia substancji w odniesieniu do opium.
Opioidy obejmują leki zawierające m.in. morfinę, kodeinę, oksykodon, hydrokodon, hydromorfon i propoksyfen. Do tego dochodzą silne pochodne morfiny, stosowane jako środki znieczulające podczas operacji, takie jak fentanyl (50 razy silniejszy od heroiny).
Według NIDA, w 2007 r. liczba zgonów spowodowanych przedawkowaniem opioidów na receptę przekroczyła liczbę wszystkich zgonów spowodowanych przedawkowaniem heroiny i kokain. Z powodu pozamedycznego stosowania Fenantylu w Stanach Zjednoczonych w ciągu ostatnich 4 lat zmarło 5000 osób.
Innym problemem jest obecność opioidów (dekstrometorfanu) w syropach przeciwkaszlowych, które są sprzedawane bez recepty, a nadużywanie tej substancji jest powszechne wśród uczniów szkół średnich w USA.
Środki uspokajające i przeciwlękowe: przypadek benzodiazepin
Benzodiazepiny są lekami działającymi depresyjnie na ośrodkowy układ nerwowy i są stosowane w celu zmniejszenia aktywności mózgu. Są one często bardzo przydatne leki do zwalczania niepokoju i zaburzeń snu. W tej grupie znajdują się benzodiazepiny (np. Orfidal, Tranxilium, Lexatin, Valium, Trankimazin), niebenzodiazepinowe leki nasenne (np. Zolpidem, Sonata) i barbiturany (np. Phenobarbital).
W tej kategorii można również wyróżnić niektóre leki przeciwhistaminowe o działaniu nasennym, które zazwyczaj nie wymagają recepty, a także leki przeciwpsychotyczne.
Stymulanty
Są to leki przepisywane w celu zwiększenia czujności, uwagi i energii. Mają one wpływ na ciśnienie krwi, tętno i częstość oddechów. Niegdyś były one używane do leczenia problemów z oddychaniem lub otyłości, ale wkrótce zaczęto szukać innych wariantów i to właśnie z uwagi na nadużycia wśród pacjentów.
Wśród najczęściej stosowanych środków pobudzających możemy wyróżnić:
- metylofenidat,
- amfetaminę,
- fluoksetynę.
Zapobieganie uzależnieniom i leczenie
Uzależnienie od leków na receptę to ciche uzależnienie, które często przez dłuższy czas nie budzi podejrzeń. Leki kupowane w aptece budzą zaufanie i jest na nie swoiste przyzwolenie. Jednak pacjenci uzależnieni od leków odwiedzają nawet kilku lekarzy, aby otrzymać kolejne recepty.
Aby zapobiec uzależnieniom od leków, konieczna jest czujność lekarzy, farmaceutów (kontrola recept), a także informowanie społeczeństwa w tym zakresie poprzez kampanie społeczne w szeroko rozumianych mediach.
Lata badań wykazały, że zaburzenia związane z nadużywaniem substancji są zaburzeniami pracy mózgu, które można skutecznie leczyć. Leczenie musi uwzględniać rodzaj używanego narkotyku, w tym wypadku leku i potrzeby danej osoby. Aby się powiodło, może wymagać uwzględnienia kilku elementów, takich jak detoksykacja, wsparcie psychologiczne i leki. Pełny powrót do zdrowia może być długotrwały, jednak jest w pełni możliwy, m.in. z pomocą ośrodka oferującego leczenie uzależnień w Stargardzie.
Są główne kategorie leczenia zaburzeń związanych z używaniem substancji: terapie behawioralne oraz leczenie farmakologiczne. Terapie behawioralne pomagają pacjentom w zaprzestaniu używania narkotyków poprzez modyfikację szkodliwych nawyków myślowych i behawioralnych, uczenie strategii kontrolowania głodu narkotykowego oraz unikania sytuacji i czynników, które mogą prowadzić do nawrotu, a w niektórych przypadkach poprzez zachęcanie do abstynencji.
Leczenie behawioralne – które może obejmować poradnictwo indywidualne, rodzinne lub grupowe – może również pomóc pacjentom w poprawie ich relacji osobistych oraz zdolności do funkcjonowania w pracy i w społeczeństwie.
